atha śabdabhedaprakāśaḥ
prabodhamādhātumaśābdikānāṁ kṛpāmupetyāpi satāṁ kavīnām |
kṛto mayā rūpamavāpya śabdabhedaprakāśo'khilavākpayodheḥ | | 1 | |
prāyo bhavedyaḥ pracuraḥ prayogaḥ prāmāṇikodāharaṇapratītaḥ |
rūpādibhedeṣu vilakṣaṇeṣu vicakṣaṇo niścinuyāttameva | | 2 | |
kvacinmātrākṛto bhedaḥ kvacidvarṇakṛto'tra ca |
kvacidarthāntarollekhācchabdānāṁ rūditaḥ kvacit | | 3 | |
jāgati yasyaiṣa manaḥ saroje sa eva śabdārthavivartaneśaḥ |
nijaprayogāpitakāmacāraḥ paraprayogaprasarārgalaśca | | 4 | |
vidyādagāramāgāramapagāmāpagāmapi |
arātimārātimatho ama āmaśca kīrtitaḥ | | 5 | |
bhavedamarṣa āmarṣopyañkuro'ṅkūra eva ca |
antarikṣamantarīkṣamagastyo'gastirityapi |
aṭarūpa āṭarūṣo'vaśyo'vaśyāya ityapi | | 6 | |
pratiśyāyaḥ pratiśyāvo bhālūko bhalluko'pi ca |
jambūkaṁ jambūkaṁ prāhuḥ śambūkamapi śambukam | | 7 | |
jatukā syājjatūkāpi masuraḥ syānmasūravat |
vāstukaṁ cāpi vāstūkaṁ devakī daivakīti ca | | 8 | |
jyotiṣaṁ jyautiṣaṁ cāpi ṣṭhevanaṁ ṣṭhīvanaṁ yathā |
sutrāmāpi ca sūtrāmā hanūmān hanumānapi | | 9 | |
uṣaṇaṁ syādūṣaṇaṁ ca bhaveduṣaramūṣaram |
hārīto hārito'pi syānmunipakṣiviśeṣayoḥ | | 10 | |
tuvarastūvare ca syātkuvaraḥ kūvare'pi ca |
uttame'nuttamaṁ ca syādāhataṁ syādanāhatam | | 11 | |
udāre cānudāraḥ syādudagre'pyanudagravat |
bandhūraṁ bandhuraṁ ca syādūrīkṛtamurīkṛtam | | 12 | |
vālhīkaṁ vālhikaṁ cāpi gāṇḍīvo gāṇḍivo'pi ca |
uṣāpyūṣā nanandā ca nanāndā ca prakīrtitā | | 13 | |
hrīvere hiriveraṁ ca cikūre cikuro'pi ca |
caṇḍālo'pi ca caṇḍālo vadanyo'pi vadānyavat | | 14 | |
hālāhalaṁ hālahalaṁ vadantyapi halāhalam |
ḍāhālaṁ ca ḍahālaṁ ca ḍāhalaṁ ca pracakṣate | | 15 | |
koṅkāṇaḥ koṅkaṇaścāpi śyāmākaḥ śyāmako'pi ca |
sahācaraḥ sahacaraḥ sfaṭikaṁ sfāṭikaṁ tathā | | 16 | |
gandharbo'pi ca gāndharbaścamaraṁ cāmare'pi ca |
coraścauraścaṭuścāṭuścelaṁ cailaṁ camuścamūḥ | | 17 | |
cañcuścañcūstalastālaḥ śyāmalaḥ śāmalo'pi ca |
mahilāyāṁ mahelādyaṁ vidagdhe cchekilo'pi ca | | 18 | |
guggulau guggulo'pi syāddhiṅgulau cāpi hiṅgulam |
mandire mandirā'pi syādvīrye vīryā'pi kathyate | | 19 | |
dhanyākamapi dhānyākaṁ yutakaṁ yautakaṁ yathā |
kavāṭaṁ ca kapāṭaṁ ca kavilaṁ kapilaṁ matam | | 20 ||
karavālaḥ karapālo vanīyakavanīpakau |
pārāvataḥ pārapato javā syājjapayā saha | | 21 | |
jaṭāyuṣā jaṭāyuṁ ca vidyādāyuṁ tathā''yuṣā |
sāyaṁ sāyo bhavetkoṣaḥ kośaḥ ṣaṇdaśca śaṇdavat | | 22 | |
taviśaṁ taviṣaṁ cāpi musalo muśalo'pi ca |
veśo veṣaśca kathitaḥ syāddhuso'pi buṣo'pi ca | | 23 | |
syāttanustanuṣā sārddha dhanunā ca dhanurviduḥ |
śūkaraḥ sūkaro'pi syācchṛgālaśca sṛgālavat | | 24 | |
sūraḥ sśūraśca taraṇau kalasaḥ kalaśo'pi ca |
sunāsīraḥ śunāśīro nārāyaṇanarāyaṇau | | 25 | |
jāmbavān jāmbavo'pi syāllakṣmaṇo lakṣaṇo'pi ca |
saṁstaraḥ srastaro'pi syāccaritraṁ caritaṁ tathā | | 26 | |
pārataṁ pāradaṁ vāsro vāsaraḥ kṛmivatkrimiḥ |
tṛfalā trifalā cāpi tṛṇatā triṇatā'pi ca | | 27 | |
bhavedṛṣṭistathā riṣṭiḥ priyālaḥ syātpiyālavat |
kaṇāṭīnaḥ kalāṭīno vātiko vātigo'pi ca | | 28 | |
mihiro mahiro'pi syānmukuro makuro'pi ca |
mukulaṁ makulaṁ cāpi mukuṭaṁ makuṭaṁ viduḥ | | 29 | |
mukutiṁ makutiṁ cāpi calukaṁ culukaṁ yathā |
karañjaḥ karajo'pi syātparetaḥ pretavanmataḥ | | 30 | |
kirmiro'pi ca kirmoro hayanaṁ hāyanaṁ samam |
śauṭīryamapi śauṭīraṁ jyaiṣṭhe jyeṣṭho'pi dṛśyate | | 31 | |
śuṣke'pi vānaṁ vātaṁ ca udake syāddakaṁ matam |
kuṣṭhabhede śatarūṣī śatārūśca nigadyate | | 32 | |
dreṣkadrekvāṇadṛkvāṇā bhavantyapi dṛkāṇavat |
patraṅgamapi patrāṅge kuddālaṁ ca kudālavat | | 33 | |
māriṣaṁ mārūṣaṁ śāke plīharoge plihā'pi ca |
felī felistathocchiṣṭe kākiṇyāṁ kākinīti ca | | 34 | |
saudāmanī ca saudāmnī saudāminyapi ceṣyate |
jaraṭhe jaṭharo'pi syānnimeṣo nimiṣo'pi ca | | 35 | |
buko bakaśca kusume madano mavano drume |
āragvadhāragavadhau khurakakṣurakāvapi | | 36 | |
vṛṣṇiḥ pṛśniśca sarayuḥ sarayūśca nigadyate |
nīlaṅgurapi nīlāṅgurīśvarī ceśvarā'pi ca | | 37 | |
tāpiñchamapi tāpicchaṁ tripuṣaṁ trapuṣaṁ tathā |
ḍiṇḍīro'pi ca hiṇḍīraḥ paraśuḥ parśunā saha | | 38 | |
bālikā bālukā cāpi dordoṣā'pi bhujā bhujaḥ |
bāhurbāhā tviṣistviṭ ca sandhyā syātsandhivatpunaḥ | | 39 | |
bhaginīmapi bhagnīṁ ca zhillarīṁ zhallarīṁ viduḥ |
retaṁ ca retasā sārddhamedhamāhustathaidhasā | | 40 | |
saṁvananaṁ saṁvadanaṁ tarūṇī talunīti ca |
pramadāvanaṁ pramadavanaṁ ca parikīrtitam | | 41 | |
kharūlī syāttu khuralī vajraṁ vajrāśanistathā |
śilamuñchaṁ śiloñchaṁ ca bhaveduñchaśilaṁ tathā | | 42 | |
dharitrī dhārayitrī ca mahiṣī māhiṣīti ca |
vāsudevo'pi vāsuḥ syādvāmadevo'pi vāmavat | | 43 | |
āśīrāśyahidaṁṣṭrāyāṁ lakṣmīrlakṣī haristriyām |
rūvako rūvakaḥ proktāvurūvūko'pi tādṛśe | | 44 | |
kumudaṁ ca kumuccāpi yoṣitā yoṣidityapi |
śaradbhaveccharadayā prāvṛṭ prāvṛṣayā saha | | 45 | |
nabhaṁ tu nabhasā sārddha tapaṁ tu tapasā saha |
sahaṁ ca sahasā sārddha mahaṁ ca mahasā dyutau | | 46 | |
tamena ca tamaḥ proktaṁ rajenā'pi rajaḥ samas |
śābdikaistu jalokābhiḥ kathitāśca jalaukasaḥ | | 47 | |
divaṁ proktaṁ divā tulyaṁ parṣatpariṣadā saha |
varṣāḥ syurvariṣābhiśca harṣo'pi hariṣeṇa ca | | 48 | |
sarṣapaḥ sariṣapaśca karṣaḥ syātkariṣeṇa ca |
mārṣo māriṣa ityuktaḥ sparśo'pi spariśo yathā | | 49 | |
evamanye'pi vārhādāvūṣmavarṇāḥ prayogataḥ |
mūrdhnirefā vikalpante chandobhaṅgabhayādinā | | 50 | |
dakṣiṇasyāmapācyeva prāyaṁ tvanaśane viduḥ |
chandāvabhiprāyavaśau kalajñaḥ syātkalāvidi | | 51 | |
samūhārthasya jātasya cavargāditvamīritam |
antasthīyayakāratvaṁ yavasasya tu kathyate | | 52 | |
tantuvāyasya vāye'pi tantrāditvaṁ ca dṛśyate |
turyasvarādirīrbārūḥ karkaṭyāṁ kathyate budhaiḥ | | 53 | |
hrasvādirartiḥ pīḍāyāṁ dhanuṣkoṭayāmapīṣyate |
etau madhyatavargīyau vaidūryamaṇiśadbalau | | 54 | |
tavargamadhyo rātrau ca jambāle ca niṣadvaraḥ |
cullyāmutpūrvakaṁ dhmānaṁ dhānaṁ hānaṁ ca kathyate | | 55 | |
tālavyamadhyo viśada ūrddhaśabdo vakāravān |
yavānī syādvamadhyaiva śrāvaṇo māsi madhyavaḥ | | 56 | |
śafe khuraḥ kavargīyaḥ kṣakāraśca kṣuraprake |
nāpitasyopakaraṇe kaṣasaṁyoga iṣyate | | 57 | |
avyayānavyayaṁ doṣāśabdaṁ rātrau pracakṣate |
kanyākubjaṁ kānyakubjaṁ koṣalottarakośalā | | 58 | |
vārāṇasītyapi proktā tathā vāṇārasīti ca |
tāmaliptā dāmaliptā taṅko'thātaṅka ityapi | | 59 | |
nandī nandiśca patrī ca patriḥ syādvasnasā snasā |
yamalaṁ yāmalaṁ dvandve samau khaṇḍilakhantiḍau | | 60 | |
janitrī janayitrī ca kafoṇiḥ kafaṇistathā |
vālmiko'pi ca vālmīko bālī bāliśca kathyate | | 61 | |
sumena sārdhaṁ kusumaṁ marando makarandavat |
ahituṇḍikamityāhustathā syādāhituṇḍikam | | 62 | |
vidyādaṇḍīramāṇḍīramaṇiḥ syādāṇivatpunaḥ |
āmaṇḍamaṇḍāveraṇḍe priyakaṭhepyāsano'sanaḥ | | 63 | |
apiśalirmunerbhede bhavedāpiśalistathā |
candrabhāgā candrabhāgī khanau khānirapi smṛtā | | 64 | |
gonāsagonasau sarpe fālgunaḥ falguno'rjune |
syāttarjanyā yute'ṅguṣṭhe prādeśo'pi pradeśavat | | 65 | |
gaje mataṅgamātaṅgau nāge kālīyakāliyau |
rohītake rohitako'pyūṣaramuṣaraṁ matam | | 66 | |
iṣīkā syādīṣīkāpi vānāyujavanāyujau |
guvāko'pi ca gūvākaḥ kucakūcau stane bhavet | | 67 | |
kukare ca kuṇiḥ kūṇirnākau kulakakūlakau |
paugaṇḍaḥ syādapogaṇḍa ulūtaḥ syādalūtavat | | 68 | |
kākācike kākaciko bhavedṛśyastu riṣyavat |
vātūlo vātulo'pi syātkaikeyī kekayītyapi | | 69 | |
viriñciśca vira ( ri ) ñco'pi brahyaṇyapi viriñcanaḥ |
varūdo vārūdo'pi syādvikkapikkau gajārbhake | | 70 | |
karkareṭuḥ kareṭuḥ syātkurkuraḥ kukkuro'pi ca |
ambarīṣaṁ cāmbarīṣamutpale kuvalaṁ kuvam | | 71 | |
kumārile kumāriśca mathimanthau mathe'pi ca |
vajrā vajrī snuhībhārgyorvaralā varaṭā'pi ca | | 72 | |
kaiṭabhā kaiṭabhīśvaryā kandaryā kandarā'pi ca |
bhidirbhedaśca kuliśe vātirvāte kuṭe kuṭiḥ | | 73 | |
kare karirjaṭāyāṁ syājjaṭiḥ śilyāṁ śilā'pi ca |
pulinde syātpulindro'pi niṣādaśca niṣādini | | 74 | |
yatiśca yatini proktaḥ sṛkviṇyāṁ sṛkvi sṛkva ca |
vahitaṁ ca vahitraṁ ca nicule hijjalejjalau | | 75 | |
vikhurvikhastathā vigro nāsāyā vigamāditi |
amatiścāmatiḥ kāle rajanyāṁ ca tamā tamī | | 76 | |
viśvapsaścāpi viśvapsā sidhmā sidhma ca kathyate |
syāddhṛkkā bukkayā sākaṁ dharme dharmaṁ ca kīrtitam | | 77 | |
ūṣmayā sārddhamūṣmā'pi majjokto majjayā saha |
śepaśefau ca śevaśca śefaṁ proktaṁ ca śefasā | | 78 | |
prāpunnāṭakamathāhuḥ prapunnāṭe prapunnaṭam |
araraṁ cārariścāpi kapāṭe syātkavāṭavat | | 79 | |
bhallo bhalliśca bāṇe syāddale pātraṁ ca patravat |
īrmamīrmā vraṇe'pi syānnirzhare'pi zharo zhariḥ | | 80 | |
bhavedamātye'pyāmātyaḥ pīnasaṁ syādapīnase |
anvāsanaṁ samuddiṣṭaṁ tathā syādanuvāsanam | | 81 | |
yūṣaśca yabhanaṁ yātu yakārādvayavanmatam |
parūṇā ca parūrgranthau kāśmīrī kāsmirīti ca | | 82 | |
mātuluṅge mātuliṅgaḥ kadalyāṁ kadalo'pi ca |
parūṣakaṁ fale proktaṁ purūṣaṁ parūṣaṁ tathā | | 83 | |
nāraṅge nāgaraṅgo'pi syādvise'pi visaṇḍakam |
vārtākurapi vārtāke vṛntāko'pi ca dṛśyate | | 84 | |
kisalaṁ syātkisalaye gutse guccho guluñchavat |
amlātake syādamlātamamilātakamityapi | | 85 | |
jambīre'pi ca jāmbīro jūrṇāyāṁ jūrṇirityapi |
tittirau tittiro'pi syātpīlakaḥ syātpipīlake | | 86 | |
godā godāvarīnadyāṁ mathurā madhurāpuri |
kavikaṁ kavikāyāṁ ca syād gavedhau gavedhukā | | 87 | |
mañjūṣāyāṁ ca piṭakaḥ peṭā peṭaka ityapi |
pādātau ca padātiḥ syātpādātaśca padātikaḥ | | 88 | |
pādatrāṇe tu pannadhrī bhavetpraṇihitā'pi ca |
jalāyukā jalaukāyāṁ gairike ca gaverūkam | | 89 | |
nāsikāyāṁ ca nakraḥ syādvakre vaṅko'pyudāhṛtaḥ |
saraṇī ca prasāraṇyāṁ muṣke syātfalakaṁ falam | | 90 | |
bhaveddādā'pi daṁṣṭrāyāṁ śālmalyāṁ śalmalīti ca |
vadhvāṁ ca bandhukāpi syādañjanyāmaṅganā'pi ca | | 91 | |
hrasvāntā syādalābūśca dīrghādiśca pratīyate |
ūrṇanābha idantaśca kikīdiviḥ kikīdive | | 92 | |
kareṭau karaṭuścāpi dūtyāṁ dūtirapi smṛtā |
syānnicole niculakaṁ syādasiknyāmasiknikā | | 93 | |
jīvañjīve jīvajīvaścālanyāmapi cālanam |
syūte syūnaṁ tathā syonamabhyuṣe'bhyuṣa ityapi | | 94 | |
karambo miśrite vānto bhāntastu dadhisaktuṣu |
āmīkṣā hrasvamadhyā'pi madhyokāraṁ ca yautakam | | 95 | |
dhuvitraṁ nirūkārañca syādṛṣau riṣirityapi |
iriṇaṁ syācca dīrghādi kṛṣake kṛṣiko'pi ca | | 96 | |
tālavyadantyayorūkte sarvalā sarvalīti ca |
tālavyadvayamadhyo'sāvāśuśukṣaṇiriṣyate | | 97 | |
viṣṇau dāśārhaśabdasya madhyatālavyatā matā |
tālavyāntaśca koṭīśaḥ prāśastālavyadantyayoḥ | | 98 | |
dantyopāntaṁ tu karpāsamāhānasamalīmasam |
kāñjikādau ca kulmāṣo dantyopānto'pi kīrtyate | | 99 | |
ādidantyaṁ tu suṣavīsambākṛtasamūrū ca |
kusīdaṁ ca kusūlaṁ ca madhyadantyamudīritam | | 100 | |
pārāvāraḥ pamadhyo'pi sopānaṁ dantyamādi tu |
viśvastā syādvamadhyaiva na viśastetyudāhṛtā | | 101 | |
syātkavargadvitīyādikṣāntādirapi khullakaḥ |
syātpavargadvitīyādiḥ faṇāyāṁ tu faṭā'pi ca | | 102 | |
trayodaśasvarādyaṁ tu śobhāñjanamudāhṛtam |
tanūnapāttakārānto na tavargatṛtīyabhāk | | 103 | |
tavargapañcamopāntamaṅganaṁ kevalaṁ punaḥ |
hāhāśabdastu sānto'pi kathito divyagāyanne | | 104 | |
catuḥśāle cavargīyamadhyaṁ sañjavanaṁ viduḥ |
pavargamadhyasāntaśca refaḥ syādadhamārthakaḥ | | 105 | |
antasthamadhyaṁ vaiyātyaṁ vemni vemaśca vemakam |
kamane kāmano'pi syāddīrghādiḥ kūkudaḥ smṛtaḥ | | 106 | |
prabhāyāmapi bhāḥśabdaḥ sāntaḥ puṁliṅga eva ca |
eḍamūke'neḍamūkaḥ śūrmyā śūrmirapi smṛtā | | 107 | |
eḍūkaṁ hrasvamadhyaṁ ca hrasvāntā ca padavyapi |
śaibale syācca śaibālaṁ śebalaṁ śībalaṁ yathā | | 108 | |
tūṇā tūṇī ca tūṇīre marīcaṁ marice'pi ca |
citre'pi citralo'pi syāccintāyāṁ cintiyā'pi ca | | 109 | |
chandasi syādanaḍvāhī bhāṣāyāmanaḍuhyapi |
madhyekāro'pi cipiṭo hrasvādiścoraṇo'pyavau | | 110 | |
uttamāyāṁ gavi prāhurikārādiśca naicikī |
sācyarthe sācirapyukto bhūtārthe ca tathāstathā | | 111 | |
cavargādirapi proktā yāmiḥ svasṛkulastriyoḥ |
vātāsaho vātasaho vātūle syādidaṁ dvayam | | 112 | |
apsaraḥ svapsarāḥ proktāḥ sumanāḥ sumanaḥ su ca |
barbarī barbarā śāke vitunnaṁ suniṣaṇṇakam ( ? ) | | 113 | |
tandrīstandriśca tandrāyāṁ kuraṅge ca kuraṅgamaḥ |
pṛthagacchaśca bhallaśca bhālūke'pyacchabhallavat | | 114 | |
jalāyuke jalaukaṁ ca jalokaṁ ca jalūkavat |
ghoṣake śambuko'pi syād budhne bradhnaśca dṛśyate | | 115 | |
laṅgūlamapi lāṅgūlaṁ bhambharā bhambharālyapi |
tvaci tvacaḥ kiro'pi syākirau proktaḥ pathaḥ pathi | | 116 | |
ajagāvājagāvaṁ ca bhavedājigavaṁ tathā |
pināke'jagavaṁ cātha saihikeye tamastamāḥ | | 117 | |
culukī culupī ca syādulūpī śiśumārake |
agādhe'sthāghamasthāgamasthāyaṁ ca prayujyate | | 118 | |
syānmadhyoṣmacaturthatvamaṁhaso raṁhasastathā |
cihne lalāmaśabdo'pi syādadantaśca puṁsi ca | | 119 | |
draviḍaḥ syānmamadhyo'pi kāfalañcāpi kaṭfale |
vrīḍāyāñca bhavedvīḍo lajjāmātre'pyapatrapā | | 120 | |
ulūkaṁ madhyahrasvaṁ ca hrasvādiḥ syādalimpakaḥ |
tathā kurūvake refo nirūkāraḥ prayujyate | | 121 | |
mañjiṣṭhāyāṁ tu bhaṇḍīrī madhyahrasvā'pi paṭhyate |
dīrghādirvṛścike'pi syādalī syādālirityapi | | 122 | |
bukko bukkā smṛtau bukkina graiveyake'pi ca |
khañje khoḍaśca khoraśca syāttarīstarirityapi | | 123 | |
nāsikāyāñca nasyā'pi mathi manthāka ityapi |
kārtasvaraṁ madhyadantyaṁ sīhuṇḍaḥ syātsihuṇḍavat | | 124 | |
aoṣṭhyādyanto lulāyo'pi marūte'pi halantatā |
vidyātpurūravaḥśabde rūkārasyāpi dīrghatā | | 125 | |
syātkurūṇṭho'pi dīrghādiḥ saireye'pi ca sammataḥ |
nālikera idanto'pi tathā dīrghadvitīyavān | | 126 | |
kāṇḍe śaraḥ śubhaṁ kṣeme śārūḥ śavalavāṇayoḥ |
kiṁśukaśca śukaścāpi smṛtastālavyadantyayoḥ | | 127 | |
śūnāsuṅgasuraṅgāstu dantyatālavyayorapi |
koṭīśaścāpyadantyastu ribhukṣaḥ svargavajrayoḥ | | 128 | |
kinnarāśvamukhau bhinnābhinnau daityāsurādivat |
riṣṭāriṣṭe abhinnārthe bhinnārthe ca kvacinmate | | 129 | |
vāgmī ( gmi ? ) vālmīkimitrolkā satracchatrapatatriṇaḥ |
saṁskartetyādisaṁyogiśabdeṣvanupayogiṣu | | 130 | |
idaṁ tulyānta ( kṣa ) radvandvasyonnayedbhedakaṁ kvacit |
yamakādāvapītyeṣā cintā'smābhirūpekṣitā | | 131 | |
tathā hyapaśyadadrākṣīdityatrārthe kriyāpadam |
apaḥ payastanūkurvadityanyatra padadvayam | | 132 | |
athauṣṭhyadantoṣṭhayavakārabhedaḥ |
bṛndārakabrajabarāṭakabedibṛndabandārūbairibadarībiṭapān biṭaṁ ca |
bidvadbraṇau baraṇabṛṁhaṇabodhabedhabandhūrabandhubadhirāṁśca babandha bṛddhān | | 1 | |
belābalau bahulabāhulakān balīkaṁ bolaṁ bilaṁ balajabālakabālukāśca |
behaddhṛhadvahalabāhanabāhubabhrubastaṁ baliṁ banabalāhakabaṅkabīthīḥ | | 2 | |
bāleyabañjulabarāhabakān balākā bāluṅkikābakulabukkabakerūkāśca |
bārūdabāṭabaraṭānapi bārbaṭīrabārūṇḍabaṇḍukabaraṇḍakabarbaṭīśca | | 3 | |
bāhinībanitābedibaṇijyābāribaṇḍaram |
bardhanībṛtrabaṭakaṁ baratrāṁ baṭukaṁ biḍam | | 4 | |
bāsanābāsitābastrabīrabāsarabāgurāḥ |
brīḍanīṁ bāṇinīṁ bīṇāṁ bānīraṁ bānaraṁ bacām | | 5 | |
vihagākhyaṁ biśabdaṁ vā'pyavyayaṁ vā na veti ca |
bārtarūkaṁ badānyaṁ vā vidyādvādyaṁ ca bādanam | | 6 | |
atha madhyapavargīyāḥ karbaraḥ karburo'baraḥ |
barbarī śabarīrbārūḥ sambarāḍambarāmbaram | | 7 | |
kambalaṁ sambalerbārū śarbalā śādvalo'pi ca |
naḍbalābelajambālaśaibālādyāśca kīrtitāḥ | | 8 | |
kathyante'tha pavargīyabāntaśabdāśca kecana |
gandharba kharba garbāhvajihabāpūrbaśca dūbaryā |
rolambaḥ śataparbārbā dorvī cārvī ca darbibhṛt | | 9 | |
kadambakādambanitambanimbavimbapralambāmbuviḍambaḍimbāḥ |
karambaherambakuṭumbakumbāstumbī kalambī ca sa ( ka ? ) ḍambicambāḥ | | 10 | |
jambūḥ kamburalābūśca śambaḥ śu ( ca? ) mbo'mbayā saha |
śimbā lambā ca vā ( cā ? ) ḍambagoḍumbastambakambayaḥ | | 11 | |
athāntasthīyavakāraḥ | |
vinduvidrumavadānyavikramā vitta ( nda? ) vartmavikhuvikhu ( śaciva, ka ) vidyayā |
vyāghravapravaraveravarkarā vādaro ( ? ) vasiravārūvāgurāḥ | | 12 | |
vāmavāmanavimānavedanā vānavittavamanaṁ vilepanam |
vātavātikavitānavartanīvartivetanavasantavṛttayaḥ | | 13 | |
vārtāvicchittivṛttāntavitaṇḍāśca vitunnakam |
vikaṭo vekaṭo vyuṣṭirviṣṭirviṣṭaraveṣṭanam | | 14 | |
vallūro vallarī vallī vellitaṁ vallabho'pi ca |
videho vigraho varho vahirvahnivihāyasaḥ | | 15 | |
vahitraṁ vikaco vīcirvarcovañcakavācikam |
vandhūkaṁ vīvadhaṁ vedhā vidhāvidhuvadhūvṛkāḥ | | 16 | |
viveko varṇakaṁ veṇī vīṇāvipaṇiveṇavaḥ |
viṣāṇaṁ vīraṇaṁ vāṇo vapā vāṣpo vapurvayaḥ | | 17 | |
vaiśākho viśikho vādaṁ vyūdaṁ varṣma viṣaṁ vṛṣaḥ |
viṣayaṁ varṣaṇaṁ vījaṁ vājaṁ vṛjinavarjane | | 18 | |
vyajanaṁ vyañjanaṁ vajraṁ vaijayantī viśāradam |
vyālavaṅgalavalmīkavīpi ( vrīhi?) lāvālhiko valī | | 19 | |
vālo vicakilo vaṅgaṁ viḍaṅgaṁ vegavarṇanam |
vedhasā vāsitaṁ veśavaiśyaviśrambhaveśa ( lla ? ) yaḥ | | 20 | |
viśvavisrastaviśikha ( pa ) vaṁśavyasanavāsavam | | 21 | |
vāyaso vāhaso vāso vībhatso vasatirvasu |
vidārī vaṭharo vīrūdityādyantasthavādayaḥ | | 22 | |
athāpi madhyadantoṣṭhyāḥ kathyante kecanā'pare |
devakaḥ sevakāvuttaprāvārāḥ prādhvaro'pi ca | | 23 | |
tantuvāyaḥ pravarako govindaḥ śrāvaṇolvaṇam |
adhvā madvā ( vadhvā, ka ) yuvā'tharvā maghavā kharva ( śakva ? ) parvaṇī | | 24 | |
( dantoṣṭhyāḥ samudāhṛtāḥ )
avāvādividhānācca saṁprasāraṇato'pi vā |
ityetadādayaḥ śabdā abhede'tra viniścitāḥ | | 25 | |
aoṣṭhyadantauṣṭhyayoratra dhātvarthādiviśeṣataḥ |
yadi syādanayoḥ kvāpi kādācitko vyatikramaḥ | | 26 | |
athoṣmabhedaḥ | |
atha tālavyamūrdhanyadantyānāmapi leśataḥ |
śaṣasānāṁ viśeṣeṇa nirdeśaḥ kriyate'dhunā | | 1 | |
śyāmākaśākaśukaśīkaraśaukaśūkaśālūkaśaṁkuśakaśaṅkaraśukla ( kra ) śu ( śa ) krāḥ |
śauṭīraśāka ( va ? ) śakaṭāḥ śipiviṣṭaśiṣṭaśākhoṭaśāṭakaśaṭīśaṭitaṁ śalāṭuḥ | | 2 | |
śītañca śātaśataśātanaśaṁca ( śambha ) śambaśambūkaśambaraśunā ca ( śca ? ) śivā śilīndhraḥ |
śobhā śubhaṁ śarabhaśībharaśumbhaśambhuśvabhrāṇi śubhraśaradau śakuniḥ śakuntiḥ | | 3 | |
śālāśilāśakulaśādvalaśāluśeluśārdūlaśūlaśavalāḥ śamalaṁ śṛgālaḥ |
śefālikāśithilaśṛṅkhalaśīlaśailaśevālaśalyaśalaśambalaśarvalāni | | 4 | |
śālāluśāluśaliśālmaliśuklaśuṣkaśulkāni śilpaśalabhau śalalaṁ śalākā |
śroṇiḥ śaṇaḥ ( śaḥ, ka ) śravaṇaśoṇitaśoṇaśāṇaśreṇīśrutaśrayaṇaśūnyaśaraṇyaśaṅkāḥ | | 5 | |
śociḥ śacīśuciśayaḥ śarūśarmaśīrṇaśrīparṇaśothaśapathaśvatha ( ya ) śaṇḍaśīḍāḥ ( śaṇdāḥ ) |
śreyaḥ śramaḥ śamanaśodhanaśakyaśākyaśāṇḍilyaśālvalaśmīśunakāḥ śraviṣṭhaḥ | | 6 | |
śākhāśikhāśikharaśekharaśaṅkhaśāpaśampāśifāśafaraśefaśafāḥ śikhaṇḍaḥ |
śṛṅgāraśṛṅgaśaraśāvaśarāriśāriśārāḥ śarāvaśavaraśca śiraṁ śiraśca | | 7 | |
śarīraśālārū ( ra ) śarārūśai ( śā ) rūśobhāñjanaśrāvaṇaśādaśūdrāḥ |
śaniḥ śanaiḥ ślīpadaśigruśīdhuśuddhāntaśāntāḥ śitiśauryaśauṇḍāḥ | | 8 | |
śoṭhaḥ śuṇṭhī śaṭhaḥ śreṣṭhaśvitraśrotrāṇi śarkarā |
śakvarīśarvarīśaktiśuktiśuktāni śuṣkulī | | 9 | |
śāntaṁ śvetaṁ śiviśyāvaśaṅkuśvayathuśākinī |
śiṁṅkuḥ ( kkuḥ , ) śokaśca śulvaṁ ca śālīnañca śilīmukham | | 10 | |
ślakṣṇaṁ ślāghā ca śīghrañca śikyaṁ śraddhā ca śiṁśapā |
śyonākaḥ śūraṇaḥ śrāṇā śikṣā śyāmā ca śevadhiḥ | | 11 | |
uśīrakāśmīrakakiṁśukāṁśukaṁ kiśorakiṁśārūkaśerūkauśikam |
jalāśayāśokakṛśānukāśyapā yaśaḥ piśaṅgāśmapiśācaraśmayaḥ | | 12 | |
niśāntaveśantaviśālapeśalaṁ bileśayāśvatthaniśīthaviṁśatiḥ |
viśaṅkaṭaścānuśayāśayāśrayāḥ sahopaśalyā'śanakāśitāśvinaiḥ | | 13 | |
niśitaṁ piśitaṁ praśnaṁ ( śnaḥ ) piśuno daśano'pi ca |
uśanā laśunaṁ veśma kaśmalaṁ viśvamaśvavat | | 14 | |
ṛśyāvaśyāyaviśikhaviśākhāviśikhāṁ ( pāṁ ) śavaḥ |
viśadaḥ pāśakaḥ pārśvaṁ viśrāmaśceśvaro'śaniḥ | | 15 | |
īśaprakāśakuśakeśavikāśakāśamākāśakīśakapiśāniśapāśapeśi |
triṁśāṁśatādṛśadṛśaḥ sadṛśo vināśakīnāśakarkaśadiśo daśadeśadāśāḥ | | 16 | |
krośāśulomaśapalāśaniveśaleśakleśapraveśapariveśyaviśaśca veśaḥ |
parśuḥ paśuḥ paraśuraṁśurūpāṁśupāṁśunistriṁśadaṁśavivaśā maśavaṁśaviṁśāḥ | | 17 | |
vāliśaḥ kuliśo rāśirvarāśirvaḍiśo bhṛśam |
apabhraṁśaḥ puroḍāśo vimiśro'śriranekaśaḥ | | 18 | |
darśaḥ sparśaḥ spaśo'marśaḥ karśo vāśāniśe kaśā |
āśādaśorvaśīkāśīviniveśāḥ pratiṣkaśaḥ | | 19 | |
śaurirmurārau śiva eva śarvaḥ śūraḥ samarthe zhaṣa eva śālaḥ |
śamaḥ praśāntau śakalaṁ ca khaṇḍe śakṛtpurīṣe'jagare ca śīraḥ | | 20 | |
mūrddhanyajyeṣṭhayorvaśyaḥ kariṇyāñca vaśā'śruṇi |
aśraṁ vede ca karṇe ca śrutirdāśaśca dhīvare | | 21 | |
śiṁśapā śāśvataṁ śvaśrūḥ śvaśuraḥ śiśiraḥ śiśuḥ |
śiśnāśaśaśmaśānāni śaśī śaśvat kuśeśayam | | 22 | |
śukaśimbiśca kāśīśastathā śītaśivo'pi ca |
tālavyaśadvayayutāḥ kiyanto'mī pradarśitāḥ | | 23 | |
tālavyā api dantyāśca śambaśambalaśūkarāḥ |
raśanā'pi ca jihvāyāṁ śṛgālaḥ kalaśo'pi ca | | 24 | |
āśvāsaḥ śāsanaṁ śāstraṁ śastraṁ śāstā śarāsanam |
tālavyānantaraṁ dantyaiḥ śabdāḥ kecidudīritāḥ | | 25 | |
ṣaṭ ṣaṇḍaḥ ṣaṣṭikā ṣaṣṭiḥ ṣodā ṣoḍaṁśca ṣoḍaśa |
ṣālavaścāpi ṣaṇḍālī ṣukkiḥ ṣkambhirvipūrvikā | | 26 | |
viṣvakniṣaṅgo'pi ca bhūṣaṇeṣaṇaṁ pāṣāṇaroṣāṇaviṣāṇabhīṣaṇam |
pāṣaṇḍakūṣmāṇḍaniṣekamūṣikaṁ gaveṣitaṁ niṣkramadūṣmeṣikam | | 27 | |
puṣpābhiṣekauṣadhayoṣidīṣadeṣyat turāṣāḍ viṣuvanniṣedhaḥ |
duḥṣedhabhaiṣajyakaṣāyapauṣaṇaṁ hṛṣīkamīrṣyā ca viṣādavarṣaṇe | | 28 | |
roṣaṇo varṣmabhīṣmoṣmaniṣādāṣādagoṣpadam |
abhiṣaṅgo niṣaṅgaśca vu ( śu ? ) ṣkavārdhuṣiko dṛṣat | | 29 | |
dūṣikā caṣakaḥ preṣyo bhāṣyaṁ ca dhiṣaṇeṣaṇe |
pṛṣataḥ pariṣat parṣat tuṣāroṣaramarṣaṇam | | 30 | |
vāstoṣpatirdiviṣado duṣpīḍañca vahiṣkṛtam |
niṣkuṭaṁ niṣka ( kiṣku ? ) mastiṣkaṁ puṣkaraṁ duṣkaroṣarau | | 31 | |
turūṣkamuṣkaviṣkambhaniṣkaniṣkalapuṣkalam |
vastiṣkaṁ vaṣkaniṣḥpāvajyeṣṭhaniṣkakaviṣvaṇam | | 32 | |
peyūṣayūṣapīyūṣagaṇḍūṣāṅgūṣavipraṣaḥ |
vātarūṣo'ta ( ṭa ) rūṣaśca prāvṛṭpaurūṣapūrūṣāḥ | | 33 | |
hanūṣaḥ kalmaṣaḥ pū ( 'rū ) ṣo'bhyuṣasnu ( sū ) ṣā manīṣayā |
heṣā hreṣā jigīṣā ca snuṣā nikaṣayā saha | | 34 | |
rohiṣo mahiṣonmeṣapramoṣāmiṣamāriṣāḥ |
u ( ka ) lmāṣoṣṇīṣakulmāṣamāṣameṣamiṣaṁ mṛṣā | | 35 | |
kilviṣaṁ kaluṣaṁ cāṣastāviṣaṁ viṣam |
taviṣī trapuṣī roṣatṛṣātoṣatuṣatviṣaḥ | | 36 | |
abhilāṣo bhṛ ( bha ) ṣo bhreṣaḥ purūṣavyatiṣeṣavaḥ |
mañjūṣā nikaṣā dveṣo doṣaḥ koṣaḥ kaṣaḥ kṛṣiḥ | | 37 | |
uṣā buṣavṛṣavyoṣaveṣāstarṣabhūṣarṣayaḥ |
harṣo varṣaśca saṁharṣaḥ karṣaḥ karṣūḥ pruṣaḥ pluṣaḥ | | 38 | |
ambarīṣaṁ karīṣaṁ ca tarīṣaṁ ca purīṣavat |
niṣḥpeṣo'lambuṣaḥ pauṣo ghoṣaḥ śeṣaḥ falaṅkaṣaḥ | | 39 | |
śīrṣa śirīṣaṁ śuṣiraṁ śleṣaḥ śleṣmā ca śemuṣī |
viśeṣaḥ śoṣaṇaṁ śaṣpaṁ śiṣyaśailūṣaśauṣkalāḥ | | 40 | |
tālavyaśādayaḥ proktāḥ kathyante dantyasādayaḥ | | 41 | |
suṣūtiḥ suṣamā sarpiṣṭaraṁ cāpi suṣuptakam |
suṣīmaṁ ca suṣeṇaśca suṣandhiḥ sarṣapo'pi ca | | 42 | |
tālavyāntāśca sū ( du ) ṣpāśaśī ( śa ) ṣpāśavṛṣadaṁśakāḥ | | 43 | |
( tālavyāntāśca mūrddhanyāḥ ) iti mūrddhanyanirdeśaḥ |
sārthaḥ sudhāsalilasundarasinduvārasindūvārasindūrasāndrasikatāsitasetusūtāḥ |
sālūrasūrasarakasvarūsaurisūrismerasmarāḥ samarasārasamīrasīrāḥ | | 44 | |
sauvīrasāgarasaritsutasārameyāḥ saṁvitsamitsakalasihlakasauvidallāḥ |
sādaḥ sadā sapadi sūdasadaḥsaraṇḍāḥ saṁvedaḥ svaraḥ savanasīvanasatrasūtram | | 45 | |
svāmī samaḥ samayasāmaga ( ja ) sāmidhenīsomāḥ samūhasamavāyasamudrasāma |
sīmantasīmasimasūmasamānasūdya ( tya ) ḥ sūkṣmaṁ samūdasaraṭasvanāsānusūnuḥ | | 46 | |
sthālaḥ sṛṇiḥ saraṇisārathisikya ( kta ) sakthisikthāḥ samūhanasamājasamīkasūryāḥ |
svairaṁ saraḥ sacivasūcanasūcisavyasevyāni saptasadanasyadasupasarpāḥ | | 47 |
sāyaṁ smitaṁ sāyakasaṅkuseṭusindhusvara ( ja ) stavasamitsahadevasargāḥ |
sekasrajau sevakasevasantaḥ sattvaṁ ca sātiśca sakhā sukhaṁ ca | | 48 | |
sanātanasyandanasādhanāni saṁskārasaireyakasarjasarpiḥ |
sasāvarau sūnṛtasaṅkulau ca sarva ca sākṣī savitā ca sṛkvaṇī | | 49 | |
sairandhrī ca sinīvālī sāraṅgaḥ svapnasāmpratam |
snāyuḥ snehaḥ snuhī saṅghaḥ saraghā saurabhaṁ sabhā | | 50 | |
bāsarāsārakāsārakesaratrasarāsurāḥ |
vesavāraḥ parisaro masūrakusumāsanāḥ | | 51 | |
prasādāpasadāsandīvyāsaṅgāsravadasyavaḥ |
prasūnaṁ prasavo lāsyamāsyaṁ prasabharāsabhau | | 52 | |
avasāyaḥ kisalayaṁ kusūlaṁ ca vikasvaram |
masṛṇaṁ prāsanī ( no ko ) vāsī bhasmākasmikaghasmarāḥ | | 53 | |
amāvāsyā pratisaraḥ rasaro'vasaro'pi ca |
vasantaśca prasāraśca masāraśca rasāñjanam | | 54 | |
vasudhāvyavasāyāstavasanavyasanāni ca |
tamisraṁ vāsraghasrosrājasravisrambhavāsitāḥ | | 55 | |
kailāsalālasakilāsavilāsalāsakārpāsahāsakṛkalāsanivāsarāsam |
nyāsāṁsabhāsamasikīkasakaṁsahaṁsadhvaṁsabhrakuṁsapanasāsuvasuprayāsāḥ | | 56 | |
niryāsaprāsavītaṁsottaṁsālasamalīmasāḥ |
kumbhīnasastāmarasaṁ vāsaścamasacikvasau | | 57 | |
vyāsāvabhāsadivasasurasāvāsavāyasāḥ |
vāhasaḥ paṭṭiso ghāsavāsāsimisipukvasāḥ | | 58 | |
mṛtsācikitsāpsaraso bubhutsurvidhitsitaṁ matsaravatsaraṁ ca |
vātsyāyanotsāraṇamatsyaditsugutsotsavotsāhavivitsukutsāḥ | | 59 | |
kṛtsnaṁ ca lipsurūtsṛjyamutsanirbhatsanotsmayāḥ |
vībhatsā'bhīpsitotpitsusamutsekotsukā api | | 60 | |
saṁsārasārasasarīsopasasyasāsnāsārasvatāni sarasī ca samañjasaṁ ca |
svasrā ca sāhasasahasrasahaḥ samāsāḥ sāmastyasaṁsaraṇasīsakammatāni | | 61 | |
sasyakaḥ sādhvasaṁ saṅkasukaḥ sārasanaṁ tathā |
amī dantyadvayopetā ūṣmabhede'tra darśitāḥ | | 62 | |
atha liṅgabhedaḥ |
ākāśakāśakuliśāṅkuśakośakeśakāśīśakīkasakuśāḥ kaṇiśopavāsau |
karpāsaveśavaḍiśāṁśa ( sa ) vataṁsataṁ ( haṁ ) sapīpāsa ( yūṣa ) kaṁca ( sa ) rasamāṁsavisopadaṁśāḥ |
niryāsarāsacamasodyamapi ( ci ) kvasāni santānaśaṅkhasukhasaindhavasaṅgamāni |
saudhaśmaśānaśayanāśa ( sa ) naśūkaśalyaśūlāni śuklaśafaśefasamīpaśaṇḍāḥ | | 2 | |
svānaṁ śinaṁ kisalayaṁ śakaṭo vasantaveśantaśeṣaśakalāḥ śakara ( saraka ) śvapuccham |
puṣpaṁ saṭaḥ saraṭasūrpasṛpāṭaśaṅkuśa ( sa ) ṅkarāsaṁkramaśarāvasalāśvalāpāḥ ( śalāḥ salomāḥ ) | | 3 | |
āsāravāsaravaśīraśarīraśīraśo ( so ) śiraśekharaśarāḥ śikharaṁ tuṣāraḥ |
saṁsāraśāraśiśirāṇi sarāsanāśca kāsārakesarakukundarakandarāṇi | | 4 | |
koṭīrakoṭarakaḍaṅgarasaṅgarāṇi kṣīrākṣarādharayugandharakandharāṇi |
dhīrāndhakārasavihārasutā ( nā ) ranārakenārakūvaraniṣadvaragahvarāṇi | | 5 | |
kandā ( kā ) rūdārūdaratomaracāmarāṇi hiṇḍīrajīravarapiñjarapañjarāṇi |
mañjīramañjirakaṭhiñjarapārabāraprāvāraveragaravāgaranāgarāṇi | | 6 | |
sauvīrasaṅkaramadārapadārapaurapāṭīravārdaradurodaraśambarāṇi |
āḍambarāmbarasanūpurakarṇapūrakarpūrapārṣara ( parpara ) sakarparakūrparāṇi | | 7 | |
dhārāṅkurapratisarāvasaraprakārasītkārasīkaranikāramasārasārāḥ |
kāntāratāratimirāntaratū ( dū ) ratīrapaṅkārakārasamarājiravesavārāḥ | | 8 | |
añgāramantharaparamparaviṣṭarāṇi sindūrapuṣkaramarūṣkaraniṣkamuṣkam |
śṛṅgārahārajaṭharoṣaragaṇḍaśailakīlālakīlakabalāni kalāpako ( pū ) lam | | 9 | |
śīlapravālavalayopalamūlakāni kaṅkālamaṅgalahalāhalacakravālam |
kolāhalaṁ halakutūhalakālakūṭakiṭṭālasālakalalāni khalaṁ khalīnam | | 10 | |
tūlāṅgulotpalapalālatamālamālasambālanālamalakāmalakuṇḍalāni |
lāṅgūlalāṅgalakapolakapāka ( la ) pālajambālajālapaṭalālakajāṅgalāni | | 11 | |
vidalaṁ kadalaṁ bhālaṁ kamalaṁ talinaṁ talam |
mālakaṁ tilakaṁ tailaṁ palalaṁ palvalaṁ fa ( pa ) lam | | 12 | |
pulakaṁ falakaṁ kālaṁ pulinaṁ nalinaṁ nalam |
malayaṁ pralayaṁ mohaṁ lohitaṁ musalaṁ salam | | 13 | |
caṣālaṁ śavalaṁ śalkaṁ kiñjalkaṁ valkabalkale |
kulakaṁ kūlakaṁ kolaṁ kholakaṁ cāvacūlakam | | 14 | |
ardharcakūrcakavacāni nikuñjakuñjapuñjadhvajā brajala ( na ) tāmbujabhūrjatūryāḥ |
kandāspadadravavinītavitānavittapīnopanītanavanītasuvarṇacūrṇāḥ | | 15 | |
bhāvāparātta ( hra ) palitavratavṛttakuntapiṣṭāmbumeṣavṛṣṇāni samūṣakāni |
utkocakukkuṭabiṭā biṭapaḥ kuṭaśca vajraṁ dhanuśca bakamecakacakrapīṭhāḥ | | 16 | |
viḍaṅgakāliṅgamṛdaṅgaśṛṅgavarāṅgabārāṅganidāghasaṅghāḥ |
bhālaṅga ( bhālāṅka ) varcaskabalīkavakttaṁ chatraṁ sahasrāvyayamadhyamaṁ ca | | 17 | |
muhūrtamudyānabhagābdamānasiṅghāṇakodyogaparāgapūgāḥ |
vātāyanairāvatahastamustabustā vya ( bha ) yaṁ mastakamustake ca | | 18 | |
koṣṭhaḥ prakoṣṭhaḥ kamaṭho makuṣṭhaḥ śikhaṇḍakodaṇḍapicaṇḍapiṇḍāḥ |
kūṣmāṇḍakāraṇḍakaraṇḍakuṇḍā baraṇḍabārūṇḍaśaraṇḍaśauṇḍāḥ | | 19 | |
bhaṇḍāṇḍakāṇḍāni taraṇḍagaṇḍagāṇḍīvamaṇḍāni ca gāṇḍivaṁ ca |
prakāṇḍadaṇḍāvapi khaṇḍaṣaṇḍau satāṇḍavaṁ maṇḍapataṇḍakaṁ ca | | 20 | |
karakakorakapāṭakanāṭakaṁ kaṭakakaṅkaṭakandukamodakam |
narakaṭaṅkakuṭīrakaṁ stavakapaṅkakaraṅkakarīrakam | | 21 | |
kṣurakapakṣakahārakahīrakaṁ priyakarokakaḍaṅkakavacchadam |
kakudadohadabṛndagudārbudaṁ kumudatoyadakundakusīdakam | | 22 | |
naladapāradakuṭṭimadaivataṁ rajatadaivadinārvaṭakarvaṭam |
kuṇaka ( pa ) dīpakakañcukavañcukaṁ kramukabālakabolakakīlakam | | 23 | |
pinākapiṇyākakirīṭakūṭakirāṭaśṛṅgāṭakakaṇṭakāni |
aṣṭāpadaṁ pātakapārśvahemabhrāṣṭraṁ ca rāṣṭraṁ ca makho mukhaṁ ca | | 24 | |
valmīkavarṇakapiṭārgaṭavimbavaprakaupīnababhrunidhanāni dhanaṁ nidhānam |
dyūtāmbarīṣacaṣakāyudhagūthayūthaprothāni tīrthaharicandanakuṅkumāni | | 25 | |
pragrīvagomayakavāṭapaṭāḥ paṭolaprāntāyutaprayutabhūtaśatāśataṅkāḥ |
sneho gṛhaṁ mahimahemahimāḥ sapucchatāpicchakacchapaṭā ( paṇavāḥ ) paṭahārmadharmāḥ | | 26 | |
stambhaḥ śubhaṁ kakubhakaustubhajambhadhūpastūpāpajāpakutapāni tipaḥ sadīpaḥ |
dvīpolapau lavaṇakaṅkaṇavākṣu ( cāṭu ) madhyakṣemodyamāni dhamanaudanajīvanāni | | 27 | |
sūtraṁ savastramu ( su ) khanetrapavitrapatrapātrīvaśādravaharidravavardhrarandhrāḥ |
sthānaṁ kabandhukusumaplavalomagulmakṣaumāva ( nu ) mānaśatamānavimānagulfāḥ | | 28 | |
taḍāgaṁ nigaḍaṁ nīḍaṁ naḍaṁ kṣveḍitamulmukam |
māsamāṣakapadyāni varhagehendhanāni ca | | 29 | |
laśunaṁ lāñchanaṁ grāmamanīkaṁ ghāsamānakam |
yauvanaṁ pavikaṁ hāvaṁ pārāvārordhvagairikam | | 30 | |
āmiṣaṁ muṣalaṁ māṣaṁ yūṣaṁ varṣa ca dūṣaṇam |
bhūṣaṇaṁ nikaṣaḥ karṣaḥ kaṣāyo viṣamauṣadham | | 31 | |
karīṣakārṣāpaṇavāravāṇavāṇabraṇadroṇaraṇāḥ purāṇaḥ |
bhāṇaḥ kiṇaḥ ka ( ko ) ṅkaṇakoṇaśāṇāḥ satoraṇaghrāṇaparīraṇāśca | | 32 | |
jīvātukustumburūvāstukambukaserūśīdhurmadhu sindhu ( sīdhu ) sānu |
kamaṇḍalurjānu palāṇḍu hiṅgu sthāṇustathāṇustitauḥ sajantuḥ | | 33 | |
varaṇaṁ maraṇaṁ loṣṭaṁ prasthaṁ kulmaṁ ( lfaṁ ) sapallavam |
puṁnapuṁsakaśabdānāṁ racaneyaṁ suniścitā | | 34 | |
kāmaṁḥ kukūlabalamolakusumbhasāramitradhruvāḥ kuśadurodarakukṣaśuktāḥ |
diṣṭādharārdhamalakuṇḍalapuṇḍarīkā ṛkṣyākṣasatvapiṭharāgrayugālakāni | | 35 | |
nandanaṁ vṛjinodvegasvajīvaughāśca ( śva , ) rohitam |
liṅgavyasthāsahitāḥ śabdāḥ kecitpradarśitāḥ | | 36 | |
bhallātakaṁ kuvalamāmalakaṁ mṛṇālapātrapraṇālakalaśadakamaṇḍalāni |
bāṭaṁ kavāṭapuṭadāḍīmakandalāni vidyādvibhītakaharītakapaurūṣāṇi | | 37 | |
kapālaṁ śalalaṁ peṭaṁ kaṭāhaṁ pi ( vi , ) ṭakaṁ kaṭam |
vaṭaṁ taṭaṁ maṭhaṁ tāḍaṁ khanadīvadudīratam | | 38 | |
dhastūrakandaraviṣāṇaviḍaṅgatālajambhāḥ kuthapratisarārgalaśṛṅkhalāśca |
mustasfuliṅganakharān saha mandireṇa sandarśitāḥ katipaye nipuṇaiśca māvat | | 39 | |
gaṇḍūṣavartakabarāṭakahāra ( la ) kīra ( la ) vrīḍāḥ saṭaḥ saṭarako ( saraṭakro ) baraṭaḥ saśṛṅgaḥ |
utsaṅgagarbhabhujajāgaragarjavāṇājvālādayaḥ sarabhasaḥ kṛsaraśca māvat | | 40 | |
vetaso vṛścikaḥ sāraḥ śafaraḥ śalya ( lla ) ko ghaṭaḥ |
śāṭakīṭau kaṇastūṇaḥ kathitāśca nadīsamāḥ | | 41 | | tri. li. 48.
vaḍiśaṁ tāḍakaṁ tāḍaṁ kroḍaṁ nīḍaṁ ca pāṭalam |
laṭaṁ ( kṣaṁ ) baṇijyamanduraṁ rasanaṁ viśvamargalam | | 42 | |
napuṁsakatve'pyetacca mālāvat parikīrtitam |
ṣaṣṭhyāḥ parā surā śālā senā cchāyā niśā'pi ca | | 43 | | pā.2.4.25
strītve'pi vanavaccaitat syānnadīvadathocyate |
āsthānaṁ nagaraṁ sthānaṁ sthālaṁ ca paṭalaṁ puram | | 44 | |
śrīsāhasāṅkaracitapramukhāsu gadyapadyaprabandharacanāsu vitanvataiva |
vyutpattimujjvalatamāṁ paramāṁ ca śaktimullāsitā jagati yena sarasvatīyam | | 45 | |
niḥśeṣavaidyakamatāmbudhipāradṛśvā śabdāgamāmburūhakhaṇḍaraviḥ kavīndraḥ |
yatnānmaheśvara imāṁ niramātprakāmamālocyatāṁ sukṛtinastadasāvanarghāḥ | | 46 | |
nāmapārāyaṇoṇādinirūktoktairvikalpitaḥ |
śabdavarṇavidhiścātaḥ sandarbho hyeṣa sādhubhiḥ | | 47 | |
kartuṁ cetaścamatkāraṁ satāṁ hartuṁ viparyayam |
saṁśayaṁ ca nirākartumayamasmatpariśramaḥ | | 48 | |
chando'nuprāsayamakaśleṣacitreṣu nirṇayaḥ |
eṣvevāsyopayogaśca kaviturjñātureva ca | | 49 | |
iti śrīsakalavaidyarājacakramuktāśekharasya padyagadyavidyānidheḥ śrīmanmaheśvarakṛtau viśvaprakāśe śabdabhedaprakāśaḥ parisamāptaḥ | |